Kontrakt menedżerski może być nazwany również umową o zarządzanie, umową menedżerską, umową o świadczenie usług menedżerskich, umową o prowadzenie przedsiębiorstwa spółki – w zależności od tego jaki jest przedmiot takiej umowy i kto jako wykonawca ją zawiera.
Coraz częściej wyższa kadra kierownicza zatrudniana jest na podstawie umów cywilnoprawnych. Kogo dotyczą i co powinno być w nich zawarte?
Kogo dotyczą kontrakty menedżerskie?
Chodzi zarówno o osoby będące członkami zarządów, jak i osoby spoza tego grona.
Jeśli zatrudnionym będzie członek zarządu to będzie to najczęściej umowa o prowadzenie przedsiębiorstwa spółki lub umowa o świadczenie usług zarządczych. Jeśli zatrudniany ma pełnić funkcję menedżera to można zawrzeć umowę o świadczenie usług menedżerskich.
Postanowienia umowne w kontrakcie menedżerskim
Obowiązki menedżera
Nie jest korzystnym dla spółki aby wypisywać enumeratywnie wszystkie obowiązki menedżera. „W piśmiennictwie przyjmuje się, że istota kontraktu menedżerskiego, nazywanego umową o zarządzanie przedsiębiorstwem, bądź umową zarządu, polega na tym, że menedżer zobowiązuje się do prowadzenia za wynagrodzeniem przedsiębiorstwa drugiej strony, na jej rachunek i ryzyko, przy czym prowadzi to przedsiębiorstwo bądź we własnym, bądź w cudzym imieniu” (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 19 września 2014 r., I ACa 323/14, LEX nr 1526924).
Najlepszym rozwiązaniem jest określenie w sposób ogólny zobowiązania menedżera (zarządcy), a samą listę obowiązków określić w sposób otwarty. Rzecz jest prostsza gdy chodzi o członka zarządu, bowiem obowiązki takiej osoby wynikają wprost z postanowień Kodeksu spółek handlowych, umowy spółki, ew. regulaminu pracy zarządu.
Oczywiście, może się zdarzyć, że dany menedżer zatrudniony będzie w bardzo konkretnym celu – np. w celu restrukturyzacji spółki, w celu wprowadzenia nowych produktów na rynek, w celu otworzenia nowego oddziału spółki, w celu jednolicenia procedur spółki – wówczas oczekiwania i zobowiązania należy określić dokładniej.
Obowiązki spółki to oczywiście terminowa wypłata wynagrodzenia, zapewnienie odpowiedniej infrastruktury (pomieszczenie, telefon, laptop, oprogramowanie, samochód służbowy etc. etc.). Standardowo dodaje się również obowiązek współdziałania z menedżerem.
Skoro mowa o infrastrukturze, to spółka może zobowiązać się również do pokrywania niektórych wydatków (koszty benzyny, szkoleń do limitowanej w roku kalendarzowym kwoty). Ważne jest aby dodać, czy składniki takie jak samochód przysługują w czasie usprawiedliwionej przerwy w świadczeniu usług (np. choroba, czy urlop). Trzeba również określić zasady korzystania z samochodu służbowego jeśli oddany (jeśli przysługuje).
Jeśli przekazywane są jakieś składniki majątkowe umowa powinna zawierać zasady przekazania tego mienia oraz zwrotnego ich zdania przez menedżera (protokolarnie oraz wzór protokołu).
Wynagrodzenie menedżera
Możliwości jest wiele. Tylko stałe miesięczne lub tylko miesięczne zmienne (widełki). Tylko stałe miesięcznie albo stałe miesięcznie i bonus etc.
Jeśli menedżer będzie uprawniony do bonusu to umowa powinna określać kiedy i po spełnieniu jakich warunków nastąpi jego wypłata. Umowa może zawierać odwołanie do uchwały zarządu lub wspólników regulujących te kwestie.
W umowie można zawrzeć współczynniki dzięki którym będzie można zbadać, czy bonus został wypracowany lub w jakiej wysokości należy się wynagrodzenie zmienne. Wówczas należałoby określić cele zarządcze, termin na ich realizację oraz sposoby ich zmierzenia. Współczynniki i cele można określić w odrębnej uchwale określonego organu spółki, a informację o tym zawrzeć w umowie spółki. Określenie współczynników i celów w umowie może pozwolić na kontrolę jakości pracy menedżera. Jakie to mogą być cele? Osiągnięcie określonego poziomu przychodów, osiągnięcie płynności finansowej (w spółkach z gorszą kondycją finansową), osiągnięcie określonego procentowego udziału w rynku, zmniejszenie fluktuacji kadr, zmniejszenie absencji chorobowej pracowników, dostosowanie działalności spółki do nowych wymogów prawnych, opracowanie nowych strategii, ułożenie korzystnych relacji ze związkami zawodowymi etc etc.
Samodzielność menedżera
Warto zacytować, że „w charakterystyce kontraktów menedżerskich podkreśla się samodzielność menedżera (zarządcy) oraz cel umowy, którym jest przeniesienie prowadzenia przedsiębiorstwa na menedżera z przyznaniem mu samodzielności w zakresie zarządzania przedsiębiorstwem. (…) Z mocy umowy o zarządzanie menedżer zostaje więc upoważniony przez właścicieli danego przedsiębiorstwa (spółki) do podejmowania wszelkich czynności prawnych i faktycznych dotyczących zarządzanego przedsiębiorstwa (co nie wyklucza wprowadzenia pewnych ograniczeń w zakresie jego samodzielności)”, tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 19 września 2014 r. I ACa 323/14, LEX nr 1526924. W tym celu można np. określić, że menedżer ma prawo zawierania umów o łącznym zobowiązani brutto do określonej kwoty.
Można wymienić katalog czynności, w który wymagana jest zgoda konkretnej osoby lub organu spółki. Można określić jakie czynności wchodzą w zakres spraw tzw. zwykłego zarządu, a jak wychodzą poza ten zakres.
Odpowiedzialność menedżera
Należy pamiętać, że menedżer nie odpowiada jak pracownik (ten artykuł dotyczy umowy cywilnoprawnej).
Odpowiedzialność menedżera, który nie jest członkiem zarządu jest oparta na zasadach ogólnych prawa cywilnego, tj. na podstawie art. 471 i następnych KC. Odpowiedzialność na tej podstawie powstaje po spełnieniu łącznie następujących przesłanek:
1) niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków zarządczych,
2) wystąpienia szkody,
3) istnienia związku przyczynowego pomiędzy niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem obowiązków a powstaniem szkody,
4) winy menedżera.
W ramach prawa umów można wyróżnić zobowiązania rezultatu – gdy dłużnik zobowiązuje się osiągnąć pewien określony w umowie cel (klasyczna umowa o dzieło) i zobowiązania starannego działania – gdy obowiązek dłużnika jest ograniczony do podjęcia i prowadzenia z należytą starannością określonych w umowie działań (umowa o dzieło, umowa o świadczenie usług). Menedżer zobowiązuje się do starannego działania, a nie do konkretnego rezultatu. „Kontrakt menedżerski jest umową nienazwaną, do której zgodnie z art. 750 k.c. stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu. Nie ulega zatem wątpliwości, iż umowa ta jest umową starannego działania, nie zaś umową rezultatu, w której strony umawiają się z góry na osiągnięcie pewnego założonego celu. Zatem wykonywanie przez powoda zawartej ze spółką umowy polegało na dołożeniu należytej staranności przy wykonywaniu nałożonych na niego obowiązków, natomiast nie musiało doprowadzić do osiągnięcia konkretnych efektów”, tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 19 września 2014 r. I ACa 323/14, LEX nr 1526924. Umowa może być ukierunkowana na konkretny rezultat (np. określony wynik sprzedaży). Jeżeli więc w kontrakcie postawiono menedżerowi za cel uzyskanie w pewnych przedziałach czasowych określonego przyrostu produkcji, wzrostu sprzedaży, określonego pułapu zysku, i z wykonania tego celu zarządca będzie rozliczany, to będzie to umowa częściowo zmodyfikowana poprzez konieczność wypracowania oznaczonego rezultatu.
Odpowiedzialność jest ponoszona za brak staranności i jest oparta na zasadzie winy. Za samo nieosiągnięcie rezultatu określonego w umowie nie można żądać odszkodowania, aby tak się stało menedżerowi musi być przypisana wina. W sytuacji braku osiągnięcia założonego w umowie konkretnego rezultatu można zastrzec, że określona część wynagrodzenia nie będzie przysługiwała, moim zdaniem całkowicie nie można pozbawić menedżera wynagrodzenia. Chyba, że w ogóle nie wykonywał w najmniejszym nawet stopniu swoich obowiązków. W umowie mogą również znaleźć się kary umowne.
Menedżer zatrudniony na podstawie umowy cywilnoprawnej odpowiada za pełną szkodę, którą spowodował niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem swego zobowiązania, chyba że odmiennie ureguluje się to w umowie (dotyczy to tylko menedżerów, którzy nie są członkami zarządu). Niektóre spółki wymagają od menedżera posiadania ubezpieczenia OC. Inne same wykupują takie ubezpieczenia dla swoich menedżerów.
Jednakże menedżer będący członkiem zarządu spółki jest nadal wobec niej odpowiedzialny i nic z tej odpowiedzialności zwolnić go nie może, a w określonych sytuacjach ponosi również odpowiedzialność osobistą.
Prawa autorskie
Praktycznie każdy prawidłowo skonstruowany kontrakt menedżerski powinien posiadać postanowienia dotyczące praw autorskich. Oczywiście chodzi o przeniesienie na spółkę praw autorskich do wyników pracy twórczej menedżera.
O jakie utwory stworzone przez menedżera chodzi? Przykładowo chodzi o opis strategii, zmaterializowane koncepcje, badania marketingowe, prezentacje, biznes plany, program komputerowy etc. etc.
Jak wyżej zostało powiedziane menedżer może rozporządzać autorskimi prawami majątkowymi na rzecz spółki w drodze umowy. Może to być umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu albo umowa licencyjna. Dodam tylko, że umowy te diametralnie się różnią pomiędzy sobą i mają inne skutki.
Nie ma przeszkód, aby umowa dotyczyła wszystkich utworów stworzonych przez menedżera, może przenosić tylko niektóre z nich. Nic nie stoi na przeszkodzie aby umowa w zakresie praw autorskich była częścią kontraktu menedżerskiego.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych, wymaga określenie pól eksploatacji, na których spółce przysługuje prawo do korzystania z utworu oraz przysługującego menedżerowi wynagrodzenia z tytułu przeniesienia autorskich praw majątkowych, ewentualnie o nieodpłatnym przeniesieniu tych praw.
W przypadku wynalazków, wzorów użytkowych i przemysłowych sprawa wygląda inaczej. Zgodnie z art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. prawo własności przemysłowej w razie dokonania wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego w wyniku wykonywania przez twórcę obowiązków wynikających ze stosunku pracy albo z realizacji innej umowy, prawo do uzyskania patentu na wynalazek, albo prawa ochronnego na wzór użytkowy czy prawa z rejestracji wzoru przemysłowego przysługuje pracodawcy lub zamawiającemu, chyba że strony postanowiły inaczej. Gdy nie będzie inaczej uregulowanych w kontrakcie menedżerskim kwestii wyżej wymienionych prawa te będą przysługiwały spółce zatrudniającej menedżera.
Dni płatnej przerwy w realizacji umowy
Korzystne jest dla obu stron uregulowanie prawa do urlopu wypoczynkowego (nie sposób wymagać od zarządcy pracy bez przerwy). Chodzi o coroczny, z góry oznaczony okres wypoczynku, który przypomina pracowniczy urlop wypoczynkowy.
Ważne jest aby było uregulowane – do kogo składa się informację o urlopie oraz np. co w przypadku gdy w danym roku kalendarzowym urlop nie zostanie wykorzystany.
Albo wręcz odwrotnie, można zapisać w umowie, że jakiekolwiek przerwy w świadczeniu usług są nieodpłatne.
Czas pracy
W zakresie czasu pracy menedżera nie należy się posługiwać zasadami przewidzianymi w Kodeksie pracy.
Warto określić w umowie, że menedżer będzie dostępny/będzie świadczył usługi w określonych dniach tygodnia w określonych godzinach w biurze spółki.
Pozostałe kwestie
W kontraktach często znajdują się postanowienia dotyczące zasad poufności oraz zakazu konkurencji.
